Rok Oskara Kolberga

Dla mnie, jako folklorysty z zamiłowania, informacja o tym, że patronem roku 2014 będzie Oskar Kolberg była bardzo radosną informacją.

Ten wielki badacz i etnograf zrobił dla kultury polskiej bardzo wiele. Dzięki niemu mamy okazję poznać tysiące tańców, przyśpiewek, zwyczajów, obrzędów i przysłów ludowych. Jego najwybitniejszym dziełem jest „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”. W latach 1857-1890 wydał 33 tomy „Ludu…”. Po 1945 roku tych tomów wyszło 86, co świadczy o pracy, jaką Kolberg włożył w zbadanie polskiego folkloru. Dzieło to jest ewenementem na skalę światową. Nie ma na świecie tak szczegółowego i usystematyzowanego opisu muzyki i zwyczajów w kontekście kultury narodowej.

Jego twórczość dla większości Polaków jest pewnie nie znana, ale każdy instruktor tańca ludowego, etnochoreograf i miłośnik folkloru, w swoich zbiorach ma z pewnością chociażby jedną z wielu jego publikacji. Sam w swojej kolekcji mam 20  jego publikacji książkowych. Powiedzieć o tych książkach, że są kopalnią wiedzy, to najmniejsze z możliwych wyróżnień. Każdy układ choreograficzny, każda suita tańców ludowych, jest niepełna bez dogłębnego przestudiowania dzieł tego wielkiego etnografa.

Był przykładem wielkiego patrioty, walczył o zachowanie polskości, poprzez pielęgnowanie kultury i zapis ludowych tradycji. Co ciekawe miał korzenie pruskie (jego ojciec pochodził z Niemiec) i francuskie (ze strony matki). Chciało by się powiedzieć… jak dobrze, że patriotyzm ma również inne oblicze…

 

Bibliografia ze stron Instytutu im. Oskara Kolberga – strona Instytutu

Henryk Oskar Kolberg urodził się w 1814 roku w Przysusze, w powiecie opoczyńskim. Był synem przybyłego do Polski z Prus w 1798 roku inżyniera kartografa, Juliusza Kolberga, i urodzonej pod Warszawą Karoliny Mercoeur, pochodzącej z rodziny francuskiej.

Po kilkuletnim pobycie w Opoczyńskiem Juliusz został powołany na stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzina na trwałe związała się ze środowiskiem intelektualnym i artystycznym Warszawy. Kolbergowie zamieszkali w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego, sąsiadując z Chopinami i Brodzińskimi.

W latach 1823-1830 Oskar uczęszczał do Liceum Warszawskiego, którego dyrektorem był B. Linde. Uczniami tej szkoły byli także dwaj jego bracia: starszy Wilhelm, przyszły inżynier, młodszy Antoni, późniejszy malarz, oraz Fryderyk Chopin.

Równocześnie z edukacją w liceum Oskar pobierał naukę gry na fortepianie, najpierw u T. Głogowskiego, później w latach 1824-1830 u F. Vettera, z pochodzenia Łużyczanina, a także u J. Elsnera. Rok 1830 kończy młodzieńczy okres w życiu Oskara: Polskę opuszcza F. Chopin, wybucha powstanie, liceum zostaje zamknięte.

Młody Kolberg podjął pracę urzędnika, równocześnie kontynuując w latach 1832-1836 studia muzyczne u I.F. Dobrzyńskiego oraz u K.F. Girschnera i K. Rungenhagena w Berlinie. Początkowo wiązał swoją przyszłość z karierą kompozytorską. Oprócz liryki wokalno-instrumentalnej, w centrum jego zainteresowań pozostawała muzyka fortepianowa. Szczególne znaczenie mają jego mazurki i kujawiaki, nawiązujące do motywów ludowych, ujęte we wczesnoromantycznym stylu ,,brillant”. Jeszcze w latach 50-tych pracował jako kompozytor, w roku 1853 odbyła się premiera jego operyKról pasterzy. Z czasem zarzucił twórczość kompozytorską i skierował swoje zainteresowania wyłącznie w stronę dokumentowania folkloru.

Już pod koniec lat trzydziestych zaczął zapisywać pieśni i melodie ludowe. Pierwsze wyprawy w okolice Warszawy odbywał w gronie literatów, malarzy, muzyków, m.in. J. Konopki, E. Jenikego, T. Lenartowicza, L. Norwida, W. Gersona, A. Kolberga. Do roku 1840 zgromadził kilkaset zapisów pieśni. W latach 40-tych wydał też pierwsze zbiory pieśni ludowych przeznaczonych do śpiewu.

Od roku 1845 przez dwanaście lat pracował jako urzędnik w zarządzie kolei żelaznej warszawsko-wiedeńskiej. Jednocześnie podjął systematyczne badania terenowe, początkowo na Mazowszu, z czasem objął nimi cały obszar dawnej Rzeczpospolitej.

Współpracował z warszawskimi czasopismami, przede wszystkim z redakcją ,,Biblioteki Warszawskiej”, stanowiącą w ówczesnych warunkach swoisty salon literacko-intelektualny stolicy. Był współredaktorem Encyklopedii powszechnej S. Orgelbrandta, opracował większość haseł poświęconych muzyce.

W roku 1857 wydał Pieśni ludu polskiego, zawierające ponad 400 ballad i tyleż melodii tanecznych. Zbiór ten, w którym muzyka ludowa podana była w formie autentycznej, bez opracowania harmonicznego, został już ówcześnie bardzo wysoko oceniony. Kolberg planował wydawanie dalszych tomów pieśni, ostatecznie jednak zmienił plany wydawnicze i w roku 1865 ukazała się pierwsza część jego dzieła Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seria I. Sandomierskie. Odtąd konsekwentnie realizował tę nową koncepcję poprzez serie monografii regionalnych, tworzących w sumie obraz XIX-wiecznej kultury ludowej.

W latach 1867-1869 wydał Kujawy jako serię III i IV Ludu, traktując tym samym Pieśni ludu polskiego z roku 1857 jako serię I i Sandomierskie jako serię II swego dzieła. Bezskutecznie szukał jednak wsparcia finansowego dla swego przedsięwzięcia. Brak materialnego poparcia dla edycji, sytuacja polityczna w Królestwie oraz obietnica subwencji ze strony Krakowskiego Towarzystwa Naukowego skłoniły go do opuszczenia na zawsze Warszawy w roku 1871.

Kolberg zamieszkał pod Krakowem najpierw w Mogilanach, u przyjaciela, towarzysza pierwszych wędrówek, Józefa Konopki, a następnie w Modlnicy we dworze Juliana, brata Józefa. Bliskość Krakowa, związek z jego środowiskiem naukowym, ówczesne warunki polityczne w Galicji stwarzały znacznie lepsze możliwości pracy, niż te, na które pozwalała sytuacja w zaborze rosyjskim.

W roku 1873 Kolberg został członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, a następnie przewodniczącym sekcji etnologicznej Komisji Antropologicznej Akademii. W roku 1878 udał się na światową wystawę do Paryża. Za swe wydawnictwa, eksponowane w dziale etnograficznym pawilonu austriackiego, otrzymał brązowy medal. Był jednym z patronów naukowych zorganizowanej w 1880 roku Wystawy Etnograficznej w Kołomyi.

Był to okres intensywnych badań terenowych (nie mógł jednak przekroczyć granic Królestwa Polskiego) oraz pracy naukowej i edytorskiej. Podczas jego pobytu w Modlnicy ukazały się kolejne tomy Ludu, m.in. Krakowskie(seria V-VIII) i Wielkie Księstwo Poznańskie (seria IX-XV), współfinansowane przez Akademię Umiejętności.

W Modlnicy Kolberg mieszkał do jesieni 1884 roku.

Przeniósł się do Krakowa, gdzie żył i pracował w warunkach niezwykle skromnych. ¦wiadomy upływu czasu, wydawał pośpiesznie kolejne tomy swego dzieła. Ostatnią podróż badawczą odbył w roku 1885 w Sanockie i Przemyskie.

31 maja 1889 roku Oskar Kolberg obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy, zorganizowany przez krakowskie środowisko naukowe i artystyczne. W lipcu tegoż roku zamieszkał w domu swego przyjaciela, a później wykonawcy testamentu, Izydora Kopernickiego. Zmarł 3 czerwca 1890 roku, pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Po śmierci Kolberga z pozostawionych przez niego materiałów Kopernicki zdążył wydać drugą część Chełmskiego oraz Przemyskie. W 1907 r. J. Tretiak wydał jeszcze Wołyń, a S. Udziela Górny ¦ląsk (1906) i Tarnów.Rzeszów (1910). Reszta materiałów pozostała w rękopisach.

Zarówno opublikowane przez Kolberga tomy jego dzieła, jak i pozostawione w manuskryptach materiały stanowią bezcenne Źródło do dziejów kultury narodowej.